Van de overheid en tal van andere organisaties zoals ondernemingen wordt tegenwoordig verantwoord gedrag verwacht. Instituties en organisaties die macht en invloed hebben op ons leven dienen daar op een verantwoorde manier mee om te gaan. Ze dienen tegemoet te komen aan de wensen, voorkeuren en belangen van belanghebbenden en de maatschappij in het algemeen. Zij dienen responsief te zijn en dus maatschappelijke verantwoordelijkheid te tonen – waarbij duurzaamheid een steeds belangrijker thema wordt. Dat vraagt om good governance en moreel verantwoord gedrag. Verantwoording afleggen en transparantie zijn hierbij onontbeerlijk. Dat geldt ook voor de fiscaliteit. In deze Opinie schets ik enige ontwikkelingen en zet ik deze (opiniërend) in een bredere context.
Aanleiding
Toenmalig staatssecretaris van Financiën Snel schrijft in de Fiscale beleidsagenda 2019 onder het kopje ‘Tax governance code’ over de grenzen van wet- en regelgeving en de noodzaak van good tax governance: 'Het kabinet zet grote stappen om door middel van wet- en regelgeving belastingontwijking en -ontduiking aan te pakken. Belasting betalen is niet alleen een wettelijke verplichting. Het is ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Het is vanzelfsprekend dat belastingontduiking wettelijke en maatschappelijke grenzen overschrijdt, maar hoever de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de belastingplichtige en fiscale adviseurs reikt ten aanzien van belastingontwijking is steeds vaker onderwerp van maatschappelijk debat. Die maatschappelijke verantwoordelijkheid vraagt om een voortzetting van deze dialoog, mede met de wetgever. Toch zal wetgeving alleen niet de oplossing zijn. Al was het maar omdat de wetgever niet alle nieuwe vormen van belastingontwijking kan voorzien of voorkomen. Het bedrijfsleven speelt hierin een essentiële rol, evenals belastingadviseurs die door middel van adviezen het fiscale gedrag van zowel burgers als bedrijven beïnvloeden. Ik zie dat er al bedrijven en belastingadvieskantoren zijn die die handschoen oppakken, maar ik hoop op een breed en gecoördineerd initiatief. In dat opzicht zou het wenselijk zijn als het bedrijfsleven en de belastingadviessector in het kader van hun maatschappelijke verantwoordelijkheid een ‘tax governance code’ ontwikkelen.' De staatssecretaris wil het publieke debat over zelfregulering stimuleren – in aanvulling op bestaande wetgeving – om zo vorm te geven aan maatschappelijke verantwoordelijkheid, governance en ethiek in relatie tot belastingontwijking. Het kan daarom geen kwaad om eens wat meer aandacht te besteden aan governance. Wat is dat? Voor wie is het van belang? Hoe verhoudt het zich tot maatschappelijke verantwoordelijkheid en ethiek? Dat zijn vragen die in het volgende aan de orde komen.
Governance
De term ‘governance’ is afgeleid van het Griekse werkwoord ‘kybernán’, dat sturen of loodsen betekent. Plato gebruikte het werkwoord metaforisch in de zin van het besturen van mensen en in het Latijn werd het vertaald als ‘gubernare’. Governance gaat tegenwoordig om het besturen van organisaties en de daarbij betrokken, belanghebbende mensen, maar ook andere organisaties. Governance heeft uitdrukkelijk een relationele component. Organisaties zijn immers – net als mensen – geen eilandjes. Vanuit sociologisch perspectief kan een organisatie gezien worden als een samenlevingsverband. Deze definitie maakt zichtbaar dat organisaties meer zijn dan formele constructies, namelijk verbanden waarbinnen mensen zo goed en zo kwaad als het gaat samenleven, maar ook ‘het grondfeit dat organisaties niet op zichzelf staan, maar deel uitmaken van een groter geheel, te weten de samenleving’. Governance en aanverwante onderwerpen zijn de afgelopen decennia van groot belang geworden voor het bedrijfsleven, de overheid en andere organisaties, en daarmee voor de politiek, het publiek (de media) en meer in het algemeen de belanghebbenden (stakeholders) van dergelijke instituties en organisaties. Het gaat dus om doel (‘purpose’), bestuur en functies van staten, gemeenschappen en organisaties zoals ondernemingen.
Dit is het eerste deel van een NTFR Opinie geschreven door prof..mr.dr. J.L.M. Gribnau. De volledige opinie kunt u hier inzien. Deze Opinie is opgenomen in NTFR nummer 16 van 16 april 2020 (NTFR 2020/1038).
iDeal