Het beeld van de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering van grote, beursgenoteerde ondernemingen is in de loop van deze eeuw drastisch gewijzigd. Waren het eind vorige eeuw nog vooral rentenierende gepensioneerden, die vooral gefêteerd wilden worden door de onderneming, als aanvulling op hun jaarlijkse dividend – tegenwoordig heeft het aandeelhoudersactivisme dit instituut tot een voorzichtige poging tot aandeelhoudersdemocratie gemaakt. Er gebeurt wat op deze vergaderingen, waar het ondernemingsbestuur verantwoording aflegt over zijn beleid aan de aandeelhouders en waar de plannen voor de toekomst worden verpakt in beloftes over rendementen voor de aandeelhouders. Eigenlijk gek, dat de mensen die dit alles moeten gaan waarmaken, de werknemers in de ondernemingen die door de beursfondsen worden gedreven, niet een dergelijke verantwoording krijgen voorgeschoteld. Of misschien toch wel?
Ondernemingsdemocratie
Ik weet niet of de wetgever destijds eenzelfde vergelijking voor ogen stond met de rechten van aandeelhouders, maar feit is, dat ook de Wet op de Ondernemingsraden (WOR) een verplichting voor de ondernemer kent, verantwoording af te leggen over het gevoerde beleid en de plannen voor de toekomst. Dat is niet met zoveel woorden opgeschreven, maar het overleg over de algemene gang van zaken van de onderneming kan in elk geval wel zo worden gelezen. We schreven er eerder over in deze serie blogs: de laatste tijd zien we dat deze verplichting uit artikel 24 WOR steeds meer aandacht krijgt. Niet alleen (of beter gezegd: niet zozeer) van ondernemingen met aandeelhouders als eigenaar, maar vooral ook bij ondernemingen zonder eigenaren: de stichtingen uit de zorg- en cultuursector. Toch ontbreekt er een belangrijk element in de manier waarop dat overleg gestalte krijgt: de betrokkenheid van de achterban. In plaats van een formeel moment in de ondernemingsdemocratie, dat wil zeggen: in de manier waarop medewerkers actief betrokken worden bij het reilen en zeilen van de onderneming, wordt het vaak als een informeel onderonsje vormgegeven, waarbij raad van bestuur, raad van commissarissen/toezicht en ondernemingsraad (en in de zorg ook vaak de cliëntenraad) vooral van elkaars werkzaamheden op de hoogte worden gesteld. Een soort netwerkbijeenkomst voor de top van de onderneming, waar dan vaak ook nog geen verslag van wordt gemaakt. ‘Benen op tafel overleg’ wordt het dan wel genoemd. De associatie met de vroegere aandeelhoudersvergaderingen, of de in het politieke circuit zo verguisde ‘achterkamertjes’ ligt dan toch niet zo heel ver weg. Voor de gewone werknemer is het wat schimmig allemaal.
Innovatieve Medezeggenschap
Gelukkig begint daar ook verandering in te komen. Er zijn ondernemingsraden die hun achterban informeren over het algemene-gang-van-zaken-overleg en het is ook verheugend te constateren dat vanuit kringen rond de Sociaal Economische Raad (SER) een initiatief is genomen om dit overleg wat meer gewicht te geven, inclusief betrokkenheid van de werknemers van de onderneming, de achterban van de OR dus. Op de Site van de SER publiceert het Platform Innovatieve Medezeggenschap (PIM) een voorbeeldreglement voor het artikel-24 overleg. Dit platform bestaat uit vertegenwoordigers van AWVN, CNV Vakmensen, NCSI, FNV Bondgenoten en NVM, die innovatie in de medezeggenschap willen stimuleren. Bij mijn weten is het geen officieel SER-initiatief, maar ze maken wel gebruik van de SER kanalen.
Het reglement is een voorbeeld van afspraken die de OR kan maken met de ondernemer over de regels voor de overlegvergadering, zoals bedoeld in artikel 23a WOR. Eén van die gesuggereerde afspraken houdt in dat de OR voorafgaand aan het overleg een ‘strategische denktank’ samenstelt, gevuld met medewerkers die actief informatie ophalen over de te bespreken thema’s. Een actieve betrokkenheid van alle medewerkers kan zo worden gestimuleerd.
Livestream van het overleg?
Echter, betrokkenheid komt niet alleen tot uiting door mensen actief te vragen naar hun bevindingen. Een open en transparante bedrijfscultuur is ook gebaat bij informeren over de gang van zaken tijdens en de resultaten van dit overleg. Je zou als OR, maar het liefst nog eigenlijk als bestuur van de onderneming, verslag moeten doen van het overleg. En om het helemaal innovatief aan te pakken: waarom wordt er geen livestream uitgezonden van het overleg over de algemene gang van zaken van de onderneming? Een gekke gedachte misschien, maar de onderwerpen die daar besproken worden, hebben doorgaans geen vertrouwelijk karakter en het is voor elke werknemer interessant om kennis te nemen van de stand van zaken in de onderneming en vooral van hoe de verschillende hoofdrolspelers bij de besturing van de onderneming hierover denken. Mocht er toch ergens vertrouwelijkheid nodig zijn (bijvoorbeeld bij een besluit in voorbereiding dat nog niet teveel op de werkvloer moet gaan resoneren, of beursgevoelig is) dan kan er natuurlijk een open en gesloten deel van het overleg worden georganiseerd.
Een bespreking van de algemene gang van zaken van de onderneming, waarbij de directie voor het front van de totale onderneming verantwoording aflegt over het gevoerde en te voeren beleid – hoe innoverend zou dat zijn voor de verhoudingen op de werkvloer en het dichten van de kloof tussen de top en diezelfde werkvloer? Het lijkt mij het experiment meer dan de moeite waard. Welke onderneming durft het op deze manier aan?
Wil je meer weten over dit onderwerp?
Lees dan De algemene gang van zaken van de onderneming | Inzicht in de OR (sdu.nl)
Hans Hautvast, managing consultant bij OR-Coach.nl
iDeal