Afbreken van onderhandelingen: de drie mythes van Plas/Valburg. Van drie fasen naar twee stadia in het onderhandelingsproces

1. De drie mythes

Het onderhandelingsproces kan worden opgedeeld in drie fasen. Worden de onderhandelingen in de tweede fase afgebroken, dan heeft de wederpartij van degene die afbreekt recht op vergoeding van het negatief contractsbelang. Wordt in de derde fase afgebroken dan heeft zij zelfs recht op vergoeding van het positief contractsbelang. Drie stellingen die regelmatig in de literatuur te vinden zijn.² Maar ook: evenveel mythes, die onjuist zijn.

Het ‘leerstuk’ van het afbreken van onderhandelingen blijft de juridische wereld bezighouden. Het arrest Plas/Valburg³, zoals bekend een van de ankerpunten in de jurisprudentie van de Hoge Raad met betrekking tot dit leerstuk, werd meer dan twintig jaar geleden gewezen en is inmiddels toegetreden tot de rangen der klassiekers in de civiele jurisprudentie.⁴ Daarmee is niet gezegd dat dit arrest en de daarin uitgezette lijn algemeen als juist wordt aanvaard. Integendeel, het arrest heeft de nodige kritiek uitgelokt. De mogelijkheid van vergoeding van het positief contractsbelang zou het moment van contractuele gebondenheid (onaanvaardbaar) ver naar voren halen en hiermee zou het onderscheid tussen de precontractuele en de contractuele fase verdwijnen. Het is echter de vraag of deze kritiek terecht is. Ondanks het feit dat het arrest Plas/Valburg met recht klassiek mag worden genoemd en het onderwerp is geweest van vele beschouwingen, wordt het vaak fout geïnterpreteerd. Bij een juiste interpretatie valt een belangrijk deel van het fundament van de kritiek weg. Ik zal een en ander in het onderstaande toelichten.

Ik zal daartoe eerst de belangrijkste arresten van de Hoge Raad op het terrein van het afbreken van onderhandelingen bespreken. In paragraaf…