Beslissen met vage en open gedragsnormen

Steeds vaker verbindt de Hoge Raad een verzwaarde motiveringsplicht aan vage en open gedragsnormen. De Raad legt de nadruk meer op de hanteerbaarheid van de beslissing en minder op de aanvaardbaarheid ervan. In de Amerikaanse rechtsvindingsliteratuur wordt een scherpe discussie gevoerd over de wijze waarop rechters met vage en open gedragsnormen beslissingen moeten nemen en hoe die beslissingen moeten worden gemotiveerd. Wat kunnen Nederlandse rechters van dit debat opsteken?

Wiarda en Koopmans wijzen er in het klassieke werk Drie typen van rechtsvinding op dat de rechter door de opkomst van vage en open normen een steeds vrijere rol ten opzichte van de wet heeft gekregen.¹ De toepassing van vage en open gedragsnormen leidt tot beslissingen die deels feitelijk en deels juridisch van aard zijn: gemengde beslissingen.² Bij de invulling van vage en open gedragsnormen is de waardering van de feiten een onzekere factor. Om subjectieve en arbitraire beslissingen te voorkomen, moet de invulling van vage en open gedragsnormen aan objectieve maatstaven worden onderworpen. Barendrecht gaat verder en bepleit dat vage en open gedragsnormen zo veel mogelijk door scherpe normen worden vervangen.³ Ook Pels Rijcken, Houwing en Drion benadrukken in minder recente literatuur het belang van rechtszekerheid in de context van vage en open gedragsnormen.⁴

Dat vage en open gedragsnormen de rechtsontwikkeling kunnen bevorderen en zich lenen om buiten de wet om een redelijke oplossing te vinden, zijn argumenten die relatief naar de achtergrond zijn gedrongen.⁵ De nadruk op de hanteerbaarheid van de motivering van de beslissing sluit ook aan bij de opstelling van de Hoge Raad, die de vrijheid van de feitenrechter bij het waarderen van de feiten door het formuleren van harde subregels…