Commentaar op Burgerlijk Wetboek Boek 3 art. 168 (Relatierecht) en (Vermogensrecht)

C.1: Genot, gebruik en beheer

De begrippen genot, gebruik en beheer worden in de wet niet beschreven. Voor de betekenis ervan kunnen de volgende handreikingen worden gegeven.

Genot is ruimer dan gebruik en bij het gebruik denkt men primair aan stoffelijke objecten, aan zaken. Als slechts een deelgenoot een goed gebruikt, missen de overige deelgenoten het genot. De deelgenoot die het goed gebruikt, zal de overige deelgenoten schadeloos moeten stellen, bijvoorbeeld door het betalen van een gebruiksvergoeding. (Zie MvA II Inv., Parl. Gesch. Boek 3, p. 587, Hoge Raad 22 december 2000, NJ 2001/59, «JOR» 2001/20, ECLI:NL:HR:2000:AA9143).

Bij beheer moet gedacht worden aan handelingen ten behoeve van de normale exploitatie van het goed. Daaronder kunnen ook feitelijke handelingen vallen zoals het bewaren van een nalatenschapszaak in een kluis (Hof ’s-Hertogenbosch 31 januari 2006, ECLI:NL:GHSHE:2006:AW2564). Beheer is overigens niet gelijk aan beschikken. Beschikken is een juridische term (vervreemden en bezwaren) en beheren is een economisch begrip (verrichten van exploitatiehandelingen). Ter zake van beschikkingshandelingen kan geen beheersregeling worden vastgesteld (Hof Den Haag 2 december 2015, ECLI:NL:GHDHA:2015:3864).

C.2: Vertegenwoordiging

Het vertegenwoordigingsaspect komt met name aan de orde bij beheer en niet zozeer bij genot en gebruik. Deelgenoten kunnen overeenkomen dat een van hen of een derde de gemeenschap zal beheren. In een dergelijke regeling ligt verlening van vertegenwoordigingsbevoegdheid besloten (Asser/Perrick, 3-V*, 2011/11 en MvA II Inv., Parl. Gesch. Boek 3, p.1282). Of de deelgenoot vertegenwoordigend handelt, zal beoordeeld moeten worden aan de hand van de regels van artikelen 3:33 BW en 3:35 BW. Als de beheersbevoegde deelgenoot in eigen naam optreedt, bindt hij de overige deelgenoten niet. Hij is dan extern gebonden en zal jegens de schuldeiser moeten nakomen (MvA II Inv., Parl. Gesch. Boek 3, p. 1282). De regels van volmacht (artikelen 3:78 BW en 3:79 BW) kunnen van overeenkomstige toepassing zijn (Asser/Van der Grinten & Kortmann, 2-I, 2004/18 en 19).

Een derde die handelt met een onbevoegde deelgenoot, kan beroep doen op:

• artikel 3:86 BW, indien de desbetreffende beheershandeling een beschikkingsdaad betreft (MvA II Inv., Parl. Gesch. Boek 3, p. 585);

• artikelen 3:36 BW (gerechtvaardigd vertrouwen ten aanzien van de juistheid van de veronderstelde vertegenwoordiging) en 3:44 BW (vernietiging op grond van bedrog);

• artikel 6:162 BW (onrechtmatige daad);

• artikel 6:228 BW (vernietiging op grond van dwaling);

• artikelen 3:24 BW, 3:25 BW en 3:26 BW (de beheersregeling met betrekking tot een registergoed kan in de openbare registers worden ingeschreven);

• artikel 7:423 BW (de onbevoegdheid kan niet kan worden tegengeworpen aan derden, die haar niet kenden noch behoorden te kennen).

C.3: Tussenkomst van de rechter (lid 2)

Alle deelgenoten moeten instemmen met de regeling. Indien de deelgenoten niet tot een regeling kunnen komen, zullen zij de kantonrechter moeten verzoeken een regeling te treffen. Dit kan zijn als partijen geen regeling hebben getroffen, geen overeenstemming over een regeling kunnen bereiken, de getroffen regeling onvolledig is of partijen strijden over de uitleg van een regeling. De meest gerede partij zal door middel van een verzoekschrift de kantonrechter verzoeken een regeling te treffen. De kantonrechter zal bij de vaststelling van een regeling naar billijkheid rekening houden met zowel de persoonlijke als de algemene belangen (Asser-Perrick, 2011/13). Blijkens de toelichting bij dit artikel zal voor de rechter bij een dergelijke belangenafweging het oordeel van de meerderheid van de deelgenoten zwaar wegen (TM, Parl. Gesch. Boek 3, p. 582). Zie in dat kader bijvoorbeeld de uitspraak van de rechtbank Noord-Nederland van 5 februari 2013 (ECLI:NL:RBNNE:2013:BZ2829), waarin mede vanwege het standpunt van de overige deelgenoten geen gebruiksvergoeding werd vastgesteld.

De kantonrechter heeft een discretionaire bevoegdheid. De kantonrechter is daardoor niet verplicht een regeling te geven.

C.4: Onvoorziene omstandigheden (lid 3)

Om een regeling te kunnen wijzigen is het voldoende dat sprake is van onvoorziene omstandigheden. Dit is het geval indien omstandigheden intreden waarmee bij het opstellen van de regeling niet of onvoldoende rekening is gehouden. Ook hier heeft de rechter een discretionaire bevoegdheid. De wijzigingsregel is ruimer dan die van artikel 6:228 BW. Immers artikel 6:228 houdt een beperking in van de onvoorziene omstandigheden (MvA II Parl. Gesch. Boek 3, p.585).

De onvoorziene omstandigheden kunnen ook een buitenwerkingstelling van de regeling inhouden. Dit zal het geval kunnen zijn, indien de regeling bijvoorbeeld ten aanzien van een aantal van de deelgenoten werking mist (Asser/Perrick, 3-V*, 2011/15).

C.5: Rechtsverkrijgenden (lid 4)

Rechtsverkrijgenden zijn de rechtsopvolgers onder algemene en bijzondere titel. Tevens kunnen daaronder worden verstaan degenen die een beperkt recht op een aandeel verkrijgen, zoals een vruchtgebruiker. Ook een rechtsverkrijgende die een regeling niet kende en ook niet behoorde te kennen, is gebonden aan de regeling op grond van lid 4 van dit artikel (Asser/Perrick, 3-V*, 2011/12). Voor de bescherming van derden jegens onbevoegde deelgenoten wordt verwezen naar C.2, zie hiervoor. Gebondenheid bestaat slechts ten aanzien van de regeling als bedoeld in artikel 3:168 BW (Asser/Mijnssen, De Haan & Van Dam, 3-I, 2006/452 en 453).