Commentaar op Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering art. 818 (Burgerlijkprocesrecht), (Jeugdrecht) en (Relatierecht)

C.1.1: Algemeen

Artikel 279 lid 1 behelst de algemene regeling omtrent de vraag of er wel of niet een mondelinge behandeling moet plaatsvinden. De rechter kan zich aanstonds, zonder mondelinge behandeling, onbevoegd verklaren. Uit de wetsgeschiedenis (MvT, Parl. Gesch. Herz. Rv., p. 440 en 444) blijkt dat het hier alleen de internationale onbevoegdheid, dus rechtsmacht, betreft, waarbij tevens vereist is dat het gaat om een zaak die niet ter vrije beschikking van partijen staat. De relatieve onbevoegdheid valt hier niet onder.

De rechter kan een verzoek aanstonds zonder mondelinge behandeling toewijzen als het om een zeer eenvoudig verzoek gaat waarbij geen wederpartij/belanghebbende een rol speelt (bijvoorbeeld een verzoek tot voornaamswijziging) of bijvoorbeeld een verzoek tot het leggen van beslag. Zie ook artikel 800 Rv.

Voor aanstonds afwijzen of aanstonds niet-ontvankelijk verklaren lijkt gezien de tekst van de wet geen plaats. Uitzondering hierop vormt artikel 281 Rv waarin het verzuim om advocaat te stellen in een verzoekschrift wordt geregeld. Heeft verzoeker ondanks dat hij daartoe de gelegenheid heeft gekregen, dit verzuim niet hersteld, dan wordt hij in zijn verzoek, zonder mondelinge behandeling, niet ontvankelijk verklaard.

Partijen kunnen ook afzien van het recht op een mondelinge behandeling, maar dat laat onverlet dat de rechter altijd een mondelinge behandeling kan gelasten.

C.1.2: Scheidingszaken

Uitgangspunt is dus dat de rechter een mondeling behandeling gelast. Daar bestaan uitzonderingen op in de scheidingsprocedure zoals bepaald in artikel 818 Rv. Ook in zaken van levensonderhoud kan een mondelinge behandeling achterwege blijven indien er geen (tijdig) verweerschrift wordt ingediend, aldus artikel 801 Rv.

Partijen kunnen afstand doen van een mondelinge behandeling, zie ook daarover artikel 7.1 Procesreglement scheiding. Overigens bestaat er geen recht voor partijen op geen mondelinge behandeling. De rechter kan op grond van artikel 22 Rv altijd besluiten dat er wel een mondelinge behandeling plaatsvindt.

Op grond van artikel 818 lid 1 Rv hoeft geen mondelinge behandeling plaats te vinden als er niet tijdig (of geen) verweer is gevoerd en er geen minderjarige kinderen zijn die ingevolge artikel 809 Rv in de gelegenheid moeten worden gesteld hun mening kenbaar te maken. In de praktijk voeren de rechtbanken deze bepaling veelal zo uit dat als er wel kinderen zijn die gehoord moeten worden, deze eerst in de gelegenheid worden gesteld hun mening kenbaar te maken en desgewenst gehoord worden en dat men dan vervolgens, als er geen bijzonderheden zijn die tot een zitting nopen, de zaak op de stukken afdoet. Zie hierover ook de opmerkingen onder C.1.2.1. en C.1.2.2. Een vergelijkbare bepaling vindt men in artikel 801 Rv, ook in zaken van levensonderhoud kan een behandeling ter zitting achterwege blijven.

Alle in het verzoekschrift en het verweerschrift aangedragen onderwerpen dienen zo mogelijk in één zitting te worden behandeld (artikel 818 lid 4 Rv). De wetgever draagt partijen en de rechter op hiernaar te streven. Dit betekent dat het verzoekschrift en het verweerschrift zo compleet mogelijk moeten zijn en ook alle bescheiden die van belang zijn voor de te nemen beslissingen uiterlijk tien dagen voor de datum waarop de mondelinge behandeling zal plaatsvinden, voorhanden zijn (artikel 7.3 Procesreglement scheiding). Op grond van artikel 9.41 Procesreglement scheiding moeten sedert 2013 ook de nevenvoorzieningen inzake verdeling en verrekening, vergezeld van het formulier Verdelen en Verrekenen (beschikbaar via het Digitaal loket rechtspraak), gelijktijdig met de mondelinge behandeling van de echtscheiding en de eventuele overige nevenverzoeken op één zitting worden behandeld.

In de praktijk blijkt dat niet altijd alles besproken en behandeld kan worden op één geconcentreerde zitting. Dit blijkt ook uit het Procesreglement scheiding. Op grond van artikel 7.5 Procesreglement scheiding bestaat de mogelijkheid om na de mondelinge behandeling nog stukken in te brengen.

Ook inzake nevenvoorzieningen met betrekking tot de kinderen of partneralimentatie kan de eindbeschikking worden aangehouden, omdat er bijvoorbeeld een rapport van de Raad voor de Kinderbescherming afgewacht moet worden of omdat de alimentatie nog niet definitief vastgesteld kan worden. Het gaat hier soms om tussenbeschikkingen, soms gedeeltelijke eindbeschikkingen (deelbeschikkingen).

Dit betekent dat in veel gevallen eerst de beschikking gegeven wordt waarin de echtscheiding (met eventuele nevenvoorzieningen waarover wel snel beslist kan worden) wordt uitgesproken en de zaak voor het overige wordt aangehouden en later wordt beslist.

C.1.3: Aanhouding van de mondelinge behandeling op verzoek van partij(en)

De datum van de mondelinge behandeling wordt vastgesteld door de rechter (art. 279 lid 1 Rv). Is er geen nadere informatie nodig dan is de oproepingstermijn vier tot zes weken. Is wel nadere informatie nodig dan is de oproepingstermijn zes tot acht weken. (artikel 7.2 Procesreglement scheiding).Artikel 7.3 Procesreglement scheidingbepaalt dat, indien de mondelinge behandeling wordt vastgesteld zonder vooraf aan partijen verhinderdata op te vragen, binnen tien dagen na verzending van de oproep voor de mondelinge behandeling partijen ieder afzonderlijk of gezamenlijk uitstel kunnen vragen van de eerste mondeling behandeling. Daarbuiten geldt artikel 7.4 van het Procesreglement scheiding: verzoeken om uitstel van de mondelinge behandeling die ná de in artikel 7.3 genoemde tien dagen termijn zijn ingediend of indien de zitting met inachtneming van de verhinderdata van partijen is gepland, kunnen als de wederpartij bezwaar maakt slechts worden toegewezen als degene die uitstel vraagt schriftelijk klemmende redenen aanvoert.Wanneer de wederpartij instemt met het uitstelverzoek, wordt het verleend mits het verzoek behoorlijk wordt gemotiveerd tenzij dit leidt tot onredelijke vertraging van het geding (zie ook artikel 20 lid 1 Rv). Deze onredelijke vertraging doet zich voor als sinds het verzoek inmiddels een jaar verlopen is. Dit verzoek om aanhouding is volgens de wet (artikel 818 lid 3 Rv) niet aan een termijn gebonden, maar op grond van artikel 7.4 Procesreglement scheiding dient dit verzoek niet later dan vijf dagen voorafgaand aan de mondelinge behandeling te worden gedaan.

Aanhouding van de mondelinge behandeling naar aanleiding van een zelfstandig verzoek bij verweerschrift

Op grond van artikel 282 lid 4 Rv mag het verweerschrift een zelfstandig verzoek (tegenverzoek) bevatten, mits dit betrekking heeft op het onderwerp van het oorspronkelijke verzoek. In de echtscheidingsprocedure is in ieder geval het verzoek tot echtscheiding te beschouwen als een zelfstandig verzoek. Daarnaast kan men nevenvoorzieningen als bedoeld in artikel 827 Rv beschouwen als tegenverzoeken in de zin van artikel 282 lid 4 Rv

Het bijzondere aan de kwalificatie nevenvoorziening is dat deze voorzieningen in tegenstelling tot de gewone zelfstandige verzoeken, wel later dan in het verweerschrift mogen worden gedaan. Zelfs mogen deze nog voor het eerst in appel worden gedaan (HR 7 april 2000, NJ 2000, 377 en HR 23 februari 2001, NJ 2001, 237). Het verzoek tot echtscheiding is echter een zelfstandig verzoek en geen nevenvoorziening, zodat dit verzoek alleen bij verweerschrift gedaan kan worden en niet later. Indien verweerder bij verweerschrift geen zelfstandig verzoek tot echtscheiding doet en  de verzoekende echtgenoot trekt nadat het verweerschrift is ingediend het verzoek tot echtscheiding in, dan ontvalt de bodem aan eventueel verzochte nevenvoorzieningen en kan de echtscheidingsprocedure zelf ook geen voortgang meer vinden. Dit laatste kan weer gevolgen hebben voor een daarna opnieuw in Nederland gestarte echtscheidingsprocedure, als inmiddels in het buitenland een echtscheidingsprocedure gestart is waarvan de uitspraak in Nederland voor erkenning in aanmerking komt. De Nederlandse rechter zal de zaak aanhouden in afwachting van de uitspraak van de buitenlandse rechter en zich uiteindelijk in de meeste gevallen onbevoegd verklaren. Zie HR 8 september 2000, NJ 2000, 641. Zie ook Sdu Commentaar Burgerlijk Procesrecht artikel 827 Rv. Ook heeft de intrekking gevolgen voor eventueel getroffen voorlopige voorzieningen in het kader van de echtscheiding, die vervallen dan ook. Zie Sdu Commentaar Burgerlijk Procesrecht bij artikel 826 lid 2 Rv. Derhalve doet verweerder er verstandig aan om zelf ook de echtscheiding te verzoeken.

In aanvulling op de algemene regeling van de verzoekschriftprocedure (artikel 282 lid 4 Rv), waarin de rechter de gelegenheid kan geven om tegen dit tegenverzoek een verweerschrift in te dienen, bepaalt artikel 818 lid 4 Rv expliciet dat de rechter daarvoor de gelegenheid moet geven. De oorspronkelijke verzoeker wordt derhalve in de gelegenheid gesteld om binnen een door de rechter te bepalen termijn een verweerschrift in te dienen tegen het zelfstandig verzoek en pas daarna wordt een mondelinge behandeling bepaald.