Commentaar op Wetboek van Strafvordering art. 551a (Eindonderzoek) en (Strafvordering)

C.1: Wet kraken en leegstand

Sinds 1 oktober 2010 is de Wet kraken en leegstand van kracht (Stb. 2010, 320). Deze wet stelt kraken strafbaar. Ingevolge artikel 551a Sv wordt ten aanzien van iedere opsporingsambtenaar de mogelijkheid geboden om bij verdenking van kraken tot ontruiming over te gaan. Voor een dergelijke ontruiming heeft deze een machtiging van de (hulp)officier van justitie nodig om een woning zonder toestemming van de bewoner te betreden; dit op basis van de Algemene wet op het binnentreden. Zie Kamerstukken II 2008/09, 31 550 nr. 9, Kamerstukken I 2009/10, 31 560, C.

C.2: Uitspraak Hof Den Haag

Op 8 november 2010 heeft het Gerechtshof Den Haag (ECLI:NL:GHSGR:2010:BO3682) uitspraak gedaan met betrekking tot de Wet kraken en leegstand over de vraag of het ministerie van Veiligheid en Justitie tot ontruiming over mocht gaan van diverse kraakpanden in Amsterdam, Den Haag en Leeuwarden, zonder dat voor de krakers de mogelijkheid bestond vooraf het oordeel van de rechter te vragen. De parlementaire geschiedenis noemt het kort geding als mogelijkheid op te komen tegen een voorgenomen ontruiming. Naar het oordeel van het hof is die mogelijkheid echter slechts een effectief rechtsmiddel wanneer de ontruiming op zodanige termijn wordt aangekondigd, dat er in ieder geval voldoende gelegenheid is een kort geding aanhangig te maken en, indien van die gelegenheid gebruik is gemaakt, niet tot ontruiming wordt overgegaan totdat de voorzieningenrechter in eerste aanleg uitspraak heeft gedaan. Tevens was het hof van oordeel dat het Openbaar Ministerie dient te beschikken over nauwkeurig omschreven en deugdelijk gepubliceerde beleidregels.

C.3: Arrest Hoge Raad

De Hoge Raad (HR 28 oktober 2011, ECLI:NL:HR:2011: BQ9880) laat de uitspraak van het hof in stand en oordeelt dat strafrechtelijke ontruiming een ernstige inbreuk maakt op het huisrecht van de krakers en dat de gevolgen van ontruiming onomkeerbaar zijn, aangezien de krakers niet meer in het pand kunnen terugkeren. De rechter zal daarom moeten toetsen of de in abstracto door de wet gegeven voorrang aan het belang van de eigenaar in het concrete geval gerechtvaardigd is. Meestal zal het belang van de eigenaar het zwaarst wegen, maar het kan zijn dat het belang van de kraker, bijvoorbeeld voor beperkte tijd, toch zwaarder weegt. De rechter moet dus in beginsel vooraf kunnen toetsen of het gekraakte pand mag worden ontruimd. De krakers moeten aannemelijk maken dat zij een zwaarder belang hebben dan de eigenaar. Dat betekent dat in beginsel alleen ontruimd mag worden als de krakers eerst in kort geding de zaak hebben kunnen voorleggen aan de rechter. Het Openbaar Ministerie moet tijdig aankondigen dat ontruiming zal plaatsvinden en de uitkomst van een kort geding afwachten, maar hoeft niet te wachten op een eventueel hoger beroep. Het Openbaar Ministerie zal beleidsregels moeten hanteren over hoe om te gaan met strafrechtelijke ontruimingen. De inmiddels opgestelde beleidsregels van het Openbaar Ministerie voldoen aan de vereisten zoals door de Hoge Raad aangegeven (zie C.4 en Stcrt. 2010, 19500). Bij bijzondere omstandigheden, bijvoorbeeld wanneer de openbare veiligheid in het geding is, kan direct worden ontruimd.

C.4: Het te volgen beleid bij voorgenomen strafrechtelijke ontruimingen

Een ontruiming op basis van artikel 551a Sv wordt in beginsel aan de bewoners van een kraakpand aangekondigd. Er zal worden gewacht met ontruimen totdat de voorzieningenrechter een oordeel heeft gegeven over een voorgenomen ontruiming. In de aankondiging staat dat de ontruiming zal plaatsvinden binnen acht weken na de aankondiging, doch niet binnen de eerste zeven dagen van die termijn. De krakers worden dus in de gelegenheid gesteld binnen die zeven dagen een kort geding aanhangig te maken. Dit kan via het uitbrengen van een dagvaarding tegen de Staat met daarin een datum en tijd van behandeling. Bij het berekenen van deze termijn wordt de Algemene termijnenwet aangehouden. Wanneer tijdig van deze mogelijkheid gebruik wordt gemaakt, zal in afwachting van de beslissing van de voorzieningenrechter niet worden overgegaan tot strafrechtelijke ontruiming. Wanneer echter sprake is van een van de volgende situaties, kan een pand gelet op het bovenstaande arrest van de Hoge Raad van 28 oktober 2011, ECLI:NL:HR:2011:BQ9880 wel onmiddellijk worden ontruimd (een eventueel kort geding wordt dan niet afgewacht):

• de krakers worden verdacht van andere strafbare feiten, ten gevolge waarvan de rechthebbende van het desbetreffende pand ernstig wordt getroffen;
• door de wederrechtelijke bewoning is een gevaarlijke situatie ontstaan, voor de krakers zelf of voor hun omgeving (brand- of instortingsgevaar) of voor bij de ontruiming betrokken personen (bijvoorbeeld door barricaderen panden of het aanbrengen van boobytraps);
• de krakers worden verdacht van huisvredebreuk (artikel 138 Sr);
• er is sprake van ernstige vrees voor verstoring van de openbare orde en veiligheid door de krakers of in de omgeving van het wederrechtelijk bewoonde pand. Zie Stcrt. 2010, 19500. Dit beleid is sinds 1 december 2010 van kracht en voldoet aan de vereisten die eerder in de rechtspraak van de Hoge Raad zijn geformuleerd.

C.5: Civiele en strafrechtelijke lijn

Op 10 december 2013 heeft de Hoge Raad in een procedure inzake de kraak van een pand te Utrecht een nadere invulling gegeven aan het bovenstaande beleid (ECLI:NL:HR:2013:1737)¹. Het Hof Amsterdam had in de betreffende zaak bepaald dat niet aan de strafrechter ter beoordeling staat of een op de voet van artikel 551a Sv verrichte ontruiming al of niet onrechtmatig is geschied. Ook had het hof in die zaak gesteld dat verweren die ertoe strekken dat een zodanige ontruiming jegens de verdachte onrechtmatig was, in de strafprocedure niet aan de orde kunnen komen. De Hoge Raad stelt echter, in navolging van de advocaat-generaal, dat dit oordeel van het hof niet juist is. De Hoge Raad bevestigt dat de civiele lijn de eerste stap is die gevolgd moet worden; een gekraakt pand mag in beginsel niet worden ontruimd voordat de krakers de mogelijkheid hebben gehad de ontruiming voor te leggen in kort geding. Ontruiming zonder mogelijkheid dit voor te leggen aan de kortgedingrechter kan alleen wanneer sprake is van de onder C.4 genoemde uitzonderingsgevallen. Overigens is het verzuim van het Openbaar Ministerie verdachte geen gelegenheid te geven een kort geding aan te spannen, geen vormverzuim op grond van artikel 359a SvDe strafrechter kan wel schending van artikel 8 EVRM constateren en eventueel het gevolg van strafvermindering hieraan verbinden. In tegenstelling tot het hof oordeelt de Hoge Raad wel dat tevens, in bijzondere gevallen, ook door de strafrechter moet worden gekeken of het ontruimen van een pand op grond van artikel 551a Sv al dan niet onrechtmatig is gelet op een mogelijke schending van het huisrecht. Deze toetsing door de strafrechter is alleen noodzakelijk indien de krakers, doordat zij niet van de ontruimingsplannen op de hoogte waren, een toetsing door de civiele rechter zijn misgelopen. Eveneens geeft de Hoge Raad aan dat krakers in die gevallen zelf concrete feiten en omstandigheden naar voren moeten brengen waardoor de strafrechter zich alsnog uit kan laten over de ontruiming. De Hoge Raad verwijst de zaak terug naar het Hof Arnhem-Leeuwarden, dat conform dit arrest oordeelt (ECLI:NL:GHARL:2014:6158 t/m ECLI:NL:GHARL:2014:6163).

C.6: Wederrechtelijkheid

In bovenstaande zaak geeft de Hoge Raad eveneens nader invulling aan het begrip wederrechtelijkheid in de zin van artikel 138a Sr. Het hof heeft geoordeeld dat de verdachte wederrechtelijk in het pand heeft vertoefd, omdat hij daarin verbleef zonder toestemming van de rechthebbende, terwijl evenmin is gebleken van enig eigen, aan het objectieve recht te ontlenen bevoegdheid om in het pand te verblijven. De Hoge Raad oordeelt dat dit niet blijk geeft van een onjuiste opvatting, dit niet onbegrijpelijk is en tevens toereikend gemotiveerd.