JW 2017/17, Reclame Code Commissie 08-12-2016, , n.v.t.

De klacht en de reclame-uitingen

CCUVN¹ maakt ernstig bezwaar tegen uitingen op de website van Bodyswitch.² Op deze site worden therapieën aangeprezen op basis van de orthomoleculaire geneeskunde of -behandelwijze.³ De CCUV maakt zich zorgen over verschillende aangehaalde beweringen die lijders aan de ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa aan het twijfelen zullen brengen over de veiligheid van hun medicatie, de invloed van voeding en of de ziekte te genezen. Het gaat dan om uitingen als:

“Medicijnen genezen niet, ze onderdrukken symptomen en zijn vaak DODELIJK.”

“En dan hebben we het niet eens over de BIJWERKINGEN TOT KANKER aan toe. Deze ‘patiënten’ (ze worden opzettelijk ziek gehouden en nog verder ziek gemaakt) zijn in enkele weken te genezen als zij dat willen op een gezonde manier.” (specifiek in de context van de ziekte van Crohn).

“We hebben zelfs contact opgenomen dat het overduidelijk is dat het door de voeding komt.”

Deze meningen worden voorts gelardeerd met een filmpje van een genezen patiënte (een testimonial).

De CCUV meldt verder ter verduidelijking dat het nog steeds onduidelijk is hoe de ziekte ontstaat, dat genetica een rol speelt maar ook dat de omgeving een belangrijke oorzaak is, zij het dat onduidelijk is wat precies de ‘trigger’ is. In Nederland wordt veel onderzoek gedaan naar het ontstaan van de ziekte, de invloed van voeding en de behandeling met medicatie. Deze laatste is vaak noodzakelijk om de ontstekingen van de ziekte te verminderen en daarna om opvlammingen te voorkomen. Natuurlijk zoeken patiënten naar alternatieven om zelf aan herstel en verbetering van de ziekte bij te dragen. Tot nog toe is er nog niets gevonden dat de ziekte geneest. Soms lijkt de ziekte te verbeteren door het gebruik of juist het vermijden van bepaalde voeding maar wetenschappelijk bewezen is dat niet. De uitingen op de site suggereren echter dat genezing mogelijk is en ook dat een bepaalde voeding daar een rol in speelt. Dit zorgt voor onrust bij de leden van de CCUVN.

Het verweer

Bodyswitch stelt zich primair op het standpunt dat de CCUVN niet ontvankelijk moet worden verklaard omdat de uitingen geen reclame zouden betreffen in de zin van artikel 1 van de Nederlandse Reclamecode (NRC). Er worden feiten en ervaringen weergegeven in de uitingen, geen wervend aanbod van de diensten van Bodyswitch. Wel vormen ze een uiteenzetting van de kennis, kunde en ervaringen van Bodyswitch. De klacht is bovendien onvoldoende gemotiveerd.

Subsidiair stelt Bodyswitch dat de bestreden uitingen niet in strijd zijn met de NRC, ervan uitgaande dat de CCUVN erop doelt dat uitingen in overeenstemming zijn met de wet, de waarheid, de goede smaak en het fatsoen en dat er niet mag worden geappelleerd aan gevoelens van angst of bijgelovigheid. Alle uitspraken zouden zijn te onderbouwen met gedegen (wetenschappelijke) informatie. Zowel de onderzoeksresultaten als de praktijkvoorbeelden laten zien dat de juiste voeding de oorzaak van de ziekte kan wegnemen. Bodyswitch verwijst daarvoor naar een viertal artikelen die op de website www.lijfengezondheid.nl vermeld staan. Ook de uitspraken dat reguliere medicatie kanker als bijwerking kan hebben en dodelijk kan zijn, worden gestaafd en wel door de bijsluiters bij vaak bij de Ziekte van Crohn voorgeschreven geneesmiddelen. Het doel van de uitspraken is om patiënten te laten inzien dat er meer manieren zijn om de ziekte te benaderen dan alleen vanuit de door de reguliere gezondheidszorg geboden hoeken. Opschudding en kritische blik: ja, angst opwekken: nee.

De mondelinge behandeling

i blijft erbij dat er niet van reclame sprake is maar slechts van in formatie, meningen en ervaringen. Beoordeling van de uitingen door de Commissie betekent een aantasting van haar recht op vrije meningsuiting. Voorts betoogt Bodyswitch dat de CCUVN patiënten opzettelijk – en mogelijk dodelijke – schade toebrengt door de invloed van voeding op (darm)ziektes niet te erkennen.

Het oordeel van de Commissie

De Commissie vat de klacht zo op dat klager de uitingen misleidend acht omdat daarin onjuiste informatie wordt verstrekt. Zij acht zich zeker wel bevoegd om over de uitingen te oordelen. De bestreden uitingen maken onderdeel uit van de website waarop de diensten van bodyswitch op een duidelijk aanprijzende wijze worden aangeboden. Ook kan op de site worden gezocht naar de ‘dichtstbijzijnde praktijk’. Aangezien volgens de NRC “iedere openbare en/of systematische directe dan wel indirecte aanprijzing van goederen, diensten en/of denkbeelden door een adverteerder of deels ten behoeve van deze, al dan niet met hulp van derden”, moeten de op de website staande bestreden uitingen worden gezien als een onderdeel van de aanprijzing van Bodyswitch.

Ook acht de Commissie de klacht voldoende gemotiveerd. De klacht was voldoende duidelijk om zich te verweren. Voor wat betreft het haar toekomende recht van vrije meningsuiting, oordeelt de Commissie dat dit recht niet in de weg staat aan de toetsing of de wijze waarop de diensten worden aangeprezen in overeenstemming is met de NRC. Uiteraard is het Bodyswitch toegestaan haar diensten en werkwijze aan te prijzen. Wel dienen de mededelingen die in dat kader worden gedaan juist te zijn en bij de gemiddelde consument geen valse verwachting wekken. Bodyswitch moet dit aannemelijk maken nu deze door CCUVN worden bestreden.

Bodyswitch beoogt op haar website het voorschrijven en gebruik van reguliere medicatie bij (darm) ziektes aan de kaak te stellen en de behandeling (uiteraard bij Bodyswitch) door middel van de juiste voeding en zonder medicatie aan te prijzen. Ter onderbouwing van de juistheid van de bestreden uitingen en een testimonial op video heeft Bodyswitch naar een viertal artikelen verwezen. Deze artikelen blijken door de oprichter van Bodyswitch te zijn geschreven en kunnen om die reden niet gelden als onafhankelijke, wetenschappelijke onderbouwing van de absolute stellingen over oorzaken en genezing van (darm) ziektes. De overgelegde bijsluiters van de medicijnen beschrijven ernstige bijwerkingen maar daarmee is niet aannemelijk gemaakt dat mensen die deze voorgeschreven krijgen “opzettelijk ziek gehouden en nog verder ziek gemaakt worden” en met de juiste voeding “in enkele weken te genezen zijn”. Het filmpje kan ook niet als onderbouwing gelden terwijl dat wel als bewijs voor de door Bodyswitch aangeboden behandelmethode wordt gehanteerd. De persoonlijke ervaring kan niet worden aangemerkt als voldoende algemeen geldend (wetenschappelijk) bewijs. Tot slot heeft Bodyswitch gewezen naar op PubMed gepubliceerde studies over de rol van voeding bij darmziektes. Uit de conclusie van in dit verband aangehaalde review uit 2013 blijkt echter dat er geen eensluidende conclusies kunnen worden getrokken en dat er verder moet worden onderzocht.

De Commissie is dan ook van oordeel dat de juistheid van de bestreden uitingen onvoldoende aannemelijk is gemaakt en ze te absoluut zijn gesteld. Ze gaan gepaard met onjuiste informatie als bedoeld in de aanhef van artikel 8.2 NRC. De gemiddelde consument kan hierdoor ertoe gebracht worden een besluit over een transactie – in dit geval een behandeling door Bodyswitch – te nemen dat hij anders niet had genomen. Dit maakt de uitingen misleidend en daardoor oneerlijk in de zin van artikel 7 NRC.

De beslissing

De RCC wijst de klacht toe. De uitingen zijn in strijd met het bepaalde in artikel 7 NRC. Zij beveelt adverteerder aan om niet meer op een dergelijke wijze reclame te maken.

NOOT REDACTIE

Het is een ernstige zaak als er in reclame-uitingen de suggestie wordt gewekt dat de (door artsen voorgeschreven) medicatie van patiënten die aan een bepaalde ernstige ziekte lijden hun “opzettelijk zieker zou maken”, “kanker zou veroorzaken” of “dodelijk” zou zijn. Zelfs als er ernstige bijwerkingen zijn vermeld op een bijsluiter, is dat geen reden om deze volledig uit de context van de informatie in een dergelijke bijsluiter te gebruiken om een eigen therapie aan te prijzen. De RCC heeft – terecht – in haar oordeel geconcludeerd dat deze wijze van aanprijzen strijdig is met bepaalde artikelen van de NRC. De CCUVN had zich in haar klacht zelfs tamelijk terughoudend opgesteld. Zij had ook kunnen stellen dat dergelijke uitingen de suggestie wekken dat de ziekte van de patiënten ‘tussen de oren’ zit en dat hun artsen hun opzettelijk medicatie voorschrijven die hen ziek maakt. De reactie van sommige patiënten kan zelfs zijn dat zij hun reguliere medicatie zonder verdere begeleiding stoppen met alle ongewenste gevolgen van dien. Dat er voor een aandoening medicatie wordt voorgeschreven met dergelijke zware bijwerkingen betekent eerder dat er van een levensbedreigende situatie sprake is als de medicijnen niet worden ingenomen.

De gekozen voorzichtiger benadering heeft er – gelukkig – niet toe geleid dat de Commissie zich voor het ‘vrijheid van meningsuiting’ karretje heeft laten spannen van de verweerder. ‘Vrijheid van meningsuiting’ zou nooit een pleidooi mogen zijn voor het systematisch misleiden van mensen zodanig dat zij zelfstandig actie ondernemen die ernstige gevolgen kan hebben voor het verloop van hun ziekte – zelfs niet als de medicatie niet genezend werkt maar een andere functie heeft in het dragelijk maken van die ziekte. Overigens is er inmiddels een aantal rechterlijke uitspraken beschikbaar waaruit blijkt dat alternatieve behandelaars niet de reguliere geneeskunst mogen ondermijnen en vervolgens pogingen doen om patiënten terechte medicatie te onthouden. De Commissie heeft zich wijselijk ook niet laten verleiden tot het oordelen dat er zonder gerechtvaardigde redenen werd geappelleerd aan gevoelens van angst. Hoewel wellicht op grond daarvan de Commissie uiteindelijk tot een vergelijkbaar eindoordeel zou zijn gekomen (per slot van rekening wordt men wel degelijk angst aangejaagd voor reguliere medicatie), zou het goed mogelijk zijn dat de verweerders hierin aanleiding zouden zien om in beroep een discussie aan te willen gaan over de vage afgrenzing tussen angst aanjagen en wakker schudden dan wel over wat dan wel een gerechtvaardigde reden is om angst aan te jagen. Allemaal kwesties die moeilijk objectief vast te stellen zijn. Door de focus te leggen op de informatie als zodanig in de context van aanprijzing, blijft de Commissie ver weg van dit soort dilemma’s.

Wat ons betreft: een advies voor gezonde voeding is nooit weg. Raadpleeg daarom vooral de site van bij voorbeeld het Voedingscentrum en, als u dan toch op het net zit, ook eens die van de Vereniging tegen kwakzalverij.