Veranderingen in de relatie Belastingdienst – belastingplichtige: is er sprake van verharding?

Nederland kent een lange traditie van een toegankelijke Belastingdienst. De Belastingdienst stelt zich open voor vragen van en contacten met de belastingplichtigen, waar elders in de wereld het initiatief daartoe veel meer bij de fiscale autoriteiten zelf ligt.

De wijze waarop de Belastingdienst in dit kader opereert, is vanzelfsprekend met zekere regelmaat aangepast aan de eisen en omstandigheden van de tijd. Drie decennia geleden had de Belastingdienst – zoals zovele organisaties – nog een uitgebreid en fijnmazig net van kantoren, en veelal had elk ‘middel’ zijn eigen gebouw. Mensen beoordeelden de aangiften, verrichtten controles en waren benaderbaar voor wie zich meldde, bij de ontvanger kon contant worden afgerekend. Thans is het aantal kantoren en ook het aantal werkplekken in rap tempo teruggebracht, worden, met uitzondering van bepaalde categorieën, alleen door de computer uitgeworpen aangiften beoordeeld, wordt het merendeel der Nederlanders geacht zich met de overheid per internetverbinding te verstaan, en wil men iemand spreken, dan belle men 0800-0543. Dat is nog wel gratis, natuurlijk. Bepaalde belastingplichtigen, particulieren zowel als ondernemingen, hebben nog een vast aanspreekpunt. Of dat altijd een voordeel is, valt te bezien: naar verluidt wil je als rijkere Nederlander liever niet onder de aandacht van het Team Zeer Vermogende Particulieren komen.

Voor ondernemingen geldt dat de hoogtijdagen van het horizontaal toezicht achter ons liggen. Het is conceptueel enerzijds een prachtige benadering: als belastingplichtigen zelf hun verantwoordelijkheid nemen, dan is er minder of geen controle nodig en dat komt uiteraard de onderlinge verhoudingen ten goede. Maar het miskent tegelijkertijd de inherente spanning. Belasting betalen is niet gebaseerd op vrijwilligheid, …