Commentaar op Burgerlijk Wetboek Boek 3 art. 15j (Vermogensrecht)

A: Inleiding

Artikel 3:15j BW biedt aan degene die daarbij een rechtstreeks en voldoende belang heeft de mogelijkheid om openlegging te vorderen van de tot de administratie behorende boeken, bescheiden en andere gegevensdragers. Openlegging kan worden gevorderd ongeacht of tussen partijen een juridische procedure aanhangig is. Het recht op openlegging is niet beperkt tot de in sub a tot en met sub d genoemde gevallen. Ook in andere verhoudingen waarin een rechtstreeks en voldoende belang bestaat, kan een beroep op artikel 3:15j BW worden gedaan.

B: Wetstechnische informatie

Voor de wetstechnische informatie verwijzen wij u naar de historische informatie bij Artikel 15j.

C: Kernproblematiek

D: Jurisprudentie uitgebreid

op grond van artikel 3:15j, aanhef en onder d, BW kunnen schuldeisers in het geval van faillissement openlegging vorderen van de tot de boekhouding van de failliet behorende boeken, bescheiden en andere gegevensdragers, voor zover zij daarbij een rechtstreeks en voldoende belang hebben. Het antwoord op de vraag wanneer schuldeisers een rechtstreeks en voldoende belang hebben als zojuist bedoeld, volgt niet uit de uitspraken van de Hoge Raad van 21 januari 2005, ECLI:NL:HR:2005:AS3534, NJ 2005/249 en ECLI:NL:HR:2005:AR3406, NJ 2005/250 (Jomed I en Jomed II), die in de onderhavige procedure mede centraal hebben gestaan in het debat tussen partijen. Deze beide uitspraken betreffen de vraag of, en zo ja binnen welke grenzen, een individuele schuldeiser van de failliet tegenover de curator aanspraak heeft op informatie over de wijze waarop deze zijn wettelijke taak heeft vervuld tot beheer en vereffening van de failliete boedel. In het arrest Jomed II is beslist dat het toepassingsgebied van artikel 3:15j, aanhef en onder d, BW beperkt is tot de boekhouding van de failliet voor zover deze betrekking heeft op het tijdperk tot aan diens faillietverklaring, en dat deze bepaling niet ertoe strekt openlegging te verkrijgen van de door de curator gevoerde boekhouding van het beheer en de vereffening van de failliete boedel. Voor dat laatste bieden wel de artikelen 69 en 76 Fw een grondslag. Nu de vordering van [verweerster] in de onderhavige procedure strekt tot openlegging van de boekhouding van de failliet (en niet tot openlegging van de door de curator gevoerde boekhouding), blijft deze in zoverre binnen het toepassingsgebied van artikel 3:15j, aanhef en onder d, BW, zoals omschreven in het arrest Jomed II. Daarmee is echter nog niet gegeven dat [verweerster] bij die openlegging ook een rechtstreeks en voldoende belang heeft zoals door die bepaling wordt vereist. Van een dergelijk belang is sprake indien de schuldeiser inzage in de boekhouding van de failliet verlangt teneinde zijn rechtsbetrekking met de failliet – en daarmee met de boedel – nader vast te (doen) stellen, bijvoorbeeld met betrekking tot de hoogte, aard of inhoud van zijn vordering. Indien echter inzage wordt verlangd met het oog op een mogelijk door hem in te stellen vordering tegen een derde, zoals de voormalige beleidsbepaler van een failliete vennootschap, is geen sprake van een rechtstreeks en voldoende belang als bedoeld in artikel 3:15j, aanhef en onder d, BW. Opmerking verdient dat indien een schuldeiser van de failliet informatie uit diens boekhouding wenst te verkrijgen met het oog op een mogelijkerwijs door hem in te stellen vordering tegen een derde, hij daartoe de weg kan bewandelen van een op de voet van artikel 843a Rv aanhangig te maken vordering tegen de curator.

naast de in artikel 76 Fw aan de commissie uit de schuldeisers gegeven bevoegdheid te allen tijde raadpleging van de boeken, bescheiden en andere gegevensdragers, op het faillissement betrekking hebbende, te vorderen en de bevoegdheid van een individuele schuldeiser op de voet van artikel 69 Fw en binnen de grenzen van die bepaling een bevel aan de curator uit te lokken die administratie open te leggen of daarin inzage te verlenen, is geen plaats voor een daartoe strekkende vordering op grond van artikel 3:15j BW. Een schuldeiser heeft daarbij niet een rechtstreeks en voldoende belang. Het toepassingsgebied van artikel 3:15j, aanhef en sub d, BW is beperkt tot de administratie van de failliet, voor zover deze betrekking heeft op het tijdperk tot aan diens faillietverklaring.

artikel 3:15j, aanhef en sub d BW strekt er in beginsel toe de rechtsverhouding van de crediteur met de gefailleerde vennootschap vast te stellen. Een beroep daarop zal niet slagen indien de schuldeiser van de gefailleerde vennootschap uit de administratie van de failliet wenst te kunnen opmaken dat derden in samenwerking met de failliet jegens de betrokken schuldeiser onrechtmatig hebben gehandeld. In die situatie is er een te verwijderd (dus onvoldoende ‘rechtstreeks’) verband tussen de nog eventueel in te stellen vordering uit onrechtmatig handelen en de rechtsverhouding van de schuldeiser met de gefailleerde vennootschap.

de stelling van de curator, die op grond van artikel 92 Fw beschikt over de administratie van de failliet, dat artikel 3:15j BW geen wettelijke basis biedt om hem te verplichten inzage te verstrekken in de administratie aangezien artikel 3:15j sub d BW slechts spreekt van ‘boekhouding’ en niet van ‘administratie’, gaat niet op. Deze termen moeten als synoniemen worden beschouwd. Dat artikel 3:15j BW alleen dan voor de curator een verplichting zou inhouden in het geval dat de bank vóór het faillissement het nodige zou hebben gedaan om het stille pandrecht openbaar te maken, gaat niet op. Ook indien de bank een stil pandrecht houdt, kan zij inzage vorderen en met de aldus verkregen gegevens het stil pandrecht buiten faillissement te gelde maken. Artikel 3:15j sub d BW zou nagenoeg betekenisloos zijn wanneer het niet op een geval als het onderhavige van toepassing zou zijn.

het recht op openlegging van de administratie komt in geval van faillissement toe aan de individuele schuldeiser, voor zover deze een rechtstreeks en voldoende belang heeft. De schuldeisers voeren aan dat hun belangen daarin zijn gelegen dat zij zich een oordeel willen vormen omtrent de behartiging van hun belangen door de curator bij het beheer en de vereffening van de boedel. Dit is geen rechtstreeks en voldoende belang. De Faillissementswet kent hiervoor een eigen specifieke regeling. Van een rechtstreeks en voldoende belang is sprake indien het de schuldeiser gaat om (bijvoorbeeld tegenover de betwisting door de failliet en de curator) bewijs te kunnen vergaren omtrent de omvang of hoedanigheid van zijn vordering.

zou het de schuldeiser gaan om inzicht in het toezicht op het door de curator gevoerde beheer en beleid, dan is naast de daarvoor opgenomen regeling in de Faillissementswet geen plaats voor een vordering op de voet van artikel 3:15j BW (zie HR 21 januari 2005, NJ 2005, 250 (m.nt. PvS), «JOR» 2005/105 (m.nt. Abendroth), ECLI:NL:HR:2005:AR3406). Het toepassingsgebied van artikel 3:15j BW is ten aanzien van de administratie van de failliet beperkt tot ‘het tijdperk tot aan diens faillietverklaring’. Daarna is immers sprake van een administratie in het kader van het beheer en de vereffening van de boedel door de curator.

de curator heeft geen recht op onbeperkte inzage in de administratie van (klein-)dochtervennootschappen in verband met zijn onderzoek naar de geld-, diensten- en goederenstromen tussen de gefailleerde vennootschap en haar niet gefailleerde (klein)dochtervennootschappen. Ook de stelling van de curator – met een beroep op analoge toepassing van artikel 3:15j BW – dat openlegging noodzakelijk is voor een behoorlijke taakvervulling van zijn rol als curator biedt hiervoor onvoldoende grondslag. Wel heeft de curator een voldoende en rechtstreeks belang om (meer specifiek) inzage te verkrijgen in de rekeningcourantverhoudingen bezien vanuit de positie van de niet-gefailleerde (klein)dochtervennootschappen indien hij van de bestuurders van de gefailleerde vennootschappen gebrekkige en onvolledige informatie verkrijgt en nader onderzoek verricht naar bestuurdersaansprakelijkheid.

E: Jurisprudentie nieuw

Meest recente jurisprudentie over Burgerlijk Wetboek Boek 3 artikel 15j.

F: Literatuurverwijzing

• Daal, G. van, ‘Van overlegging naar openlegging: artikel 3:15b BW een Doos van Pandora?’, TvI 2003, p. 84-89.
• Kalsbeek, G.J.R. en P.N. Malanczuk, ‘Mogelijkheden tot bewijsvergaring; recente ontwikkelingen’, Onderneming & Financiering 2011, nr. 2, p. 42-62.
• Veersen, J.A.C. van, ‘Exhibitieplicht ex artikel 3:15j BW; een ondergeschoven kindje’, Vennootschap & Onderneming 2006, nr. 1, p. 6-10.
• Vletter-van Dort, H.M., Gelijke behandeling van beleggers bij informatieverstrekking (diss. Utrecht), Deventer: Kluwer 2001, p. 269-271.
• Wijers, W.P. en A.J. Haasjes, ‘Exhibitie in het (ondernemings)recht’, Onderneming & Financiering 2006, nr. 71, p. 49-62.