Commentaar op Burgerlijk Wetboek Boek 6 art. 230 (Letselschade) en (Vermogensrecht)

C.1: Betekenis

Artikel 6:230 BW is een uiting van de relativeringsgedachte in het geldend vermogensrecht. Het beoogt tegemoet te komen aan de behoefte om, waar dat redelijk is, de overeenkomst met opheffing van het door de benadeelde geleden nadeel in stand te laten, hetzij in het belang van de wederpartij, hetzij in het belang van de benadeelde zelf.

Artikel 6:230 BW wordt in de literatuur wel als een speciesbepaling van artikel 6:248 lid 1 BW (aanvullende werking van de redelijkheid en billijkheid) gezien. Ook wordt het leerstuk beschouwd als een uitvloeisel van misbruik van bevoegdheid (artikel 3:13 BW), dan wel als een uitwerking van artikel 3:53 lid 2 BW.

Vranken (1990) is van mening dat het stelsel van aanpassings- en wijzigingsbevoegdheden tot de belangrijkste vernieuwingen in het BW behoort; hij verwacht dat ze het overeenkomstenrecht fundamenteel zullen beïnvloeden.

C.2: Het wijzigingsvoorstel (lid 1)

Artikel 6:230 lid 1 BW bepaalt dat de wederpartij van de vernietigingsbevoegde een vernietiging van de overeenkomst wegens dwaling (artikel 6:228 BW) of wegens de omstandigheid dat deze op een niet bestaande rechtsverhouding voortbouwt (artikel 6:229 BW), kan voorkomen door een wijziging van de gevolgen van de overeenkomst voor te stellen.

Het wijzigingsvoorstel is een initiatief van de wederpartij van de vernietigingsbevoegde. Deze kan eenzijdig een voorstel tot wijziging van de rechtsgevolgen van de overeenkomst doen dat, als het genoegzaam is, de bevoegdheid tot vernietiging van de dwalende doet vervallen.

Wanneer de vernietigingsbevoegde een wijziging van de rechtsgevolgen van de overeenkomst wenst, kan hij (naast zijn mogelijkheid om een gewoon aanbod tot wijziging van de overeenkomst te doen) slechts een beroep doen op lid 2.

Het wijzigingsvoorstel moet het nadeel dat de vernietigingsbevoegde bij instandhouding van de overeenkomst lijdt op afdoende wijze opheffen. Dit speelt niet bij alomvattend nadeel. Indien de vernietigingsbevoegde de overeenkomst helemaal niet gewild zou hebben, ook niet op andere voorwaarden, kan slechts vernietiging het nadeel opheffen.

Toepasselijkheid van artikel 6:230 BW is uitgesloten als de instandhouding van de overeenkomst voor de benadeelde geen enkele zin heeft: het nadeel moet niet zo ‘alomvattend’ zijn, dat de benadeelde de overeenkomst bij een juiste stand van zaken niet, ook niet op andere voorwaarden, zou hebben gesloten.

Veelal zal het nadeel in een financieel nadeel bestaan. Het wijzigingsvoorstel zal dan vaak een prijsaanpassing inhouden. In geval van niet-financieel nadeel, zal het in het algemeen moeilijk zijn door wijziging van de rechtsgevolgen van de overeenkomst het nadeel op te heffen.

De wetgever stelt dat een beroep op deze bepaling moet worden afgewezen, indien de wederpartij de dwaling op verwijtbare wijze in de hand heeft gewerkt, ook al kan het slachtoffer de laakbare handeling, veelal de bedreiging of het bedrog niet bewijzen. In die gevallen doet zich een alomvattend nadeel voor (GS Verbintenissenrecht, art. 230, Boek 6, nr. 7.3 (D.L.M.T. Dankers-Hagenaars)

C.3: Lid 2: Wijziging door de rechter

Ook lid 2 is ingegeven om waar mogelijk vernietigbare overeenkomsten in stand te laten. Essentieel voor de rechterlijke aanpassing op de voet van artikel 6:230 lid 2 BW is, dat het contractuele evenwicht wordt hersteld.

De regel van lid 2 verschilt in een aantal opzichten van die van lid 1. De belangrijkste verschillen zijn dat lid 2 het initiatief voor aanpassing van de overeenkomst, behalve aan de wederpartij, ook aan de vernietigingsbevoegde geeft en dat voor toepassing van lid 2 rechterlijke tussenkomst is vereist. Het wijzigingsverzoek van lid 2 leidt in tegenstelling tot het wijzigingsvoorstel van lid 1 tot een constitutief vonnis. Er zijn echter ook veel punten van overeenstemming.

De wijziging van de koopprijs op grond van dwaling op vordering van de vernietigingsbevoegde of diens wederpartij gaf in twee gevallen van bodemverontreiniging aanleiding tot aan de rechter gevraagde verzoeken, de gevolgen van de overeenkomst aan te passen. In beide gevallen ging het om wederzijds dwaling omtrent de ernst en de omvang van de verontreiniging, respectievelijk de omvang van de sanering. Zie HR 28 november 1997, ECLI:NL:HR:1997:ZC2509, NJ 1998, 659 (Luycks/Kroonenberg), HR 18 januari 2002, ECLI:NL:HR:2002:AD7321, NJ 2002, 106 (Ruinemans/Heijmeijer).

C.4: Samenloop

Artikel 3:53 lid 2 BW bepaalt dat de rechter aan een vernietiging geheel of ten dele haar werking kan ontzeggen, indien de reeds ingetreden gevolgen van een rechtshandeling bezwaarlijk ongedaan gemaakt kunnen worden.

Wat is de verhouding tussen artikel 6:230 en artikel 3:53 lid 2 BW? De verhouding tussen de beide artikelen, wordt bepaald door het tijdstip waarop zij hun werking hebben: toepassing van artikel 6:230 BW kan vernietiging van de overeenkomst voorkomen; in de situatie van artikel 3:52 lid 2 BW is de overeenkomst reeds vernietigd, maar kunnen de rechtsgevolgen worden aangepast.

D.1: Splitsing van omstandigheden: begroting nadeel

HR 8 december 2006, , ECLI:NL:HR:2006:AY7456, NJ 2006, 658  (Wegerif/Quicker than Quick);

het gaat om de koop/verkoop van een verhuurd beleggingspand. De Hoge Raad oordeelt dat de redelijkheid en billijkheid zich niet verzetten tegen de door het hof aangebrachte splitsing van omstandigheden. Het betreft enerzijds de factoren waaromtrent koper dwaalde ten aanzien waarvan de dwaling voor diens rekening moet blijven (wijziging huurprijzen bijvoorbeeld omdat deze niet in overeenstemming zijn met de Huurwet) en anderzijds de omstandigheden ten aanzien waarvan verkoper haar mededelingsplicht heeft geschonden.

D.2: Terugwerkende kracht

HR 11 juli 2003, ECLI:NL:HR:2003:AF7675, NJ 2004, 616, m.nt. Hijma (Kroonenberg/Luycks);

het betreft de koop/verkoop van een stuk vervuilde grond waarbij in de koopovereenkomst een garantiebepaling is opgenomen, dat de verkopende B.V. de grond zou saneren. De saneringsverplichtingen bleken veel omvangrijker te zijn dan partijen zich hadden voorgesteld. In rechte wordt uitgegaan van wederzijdse dwaling. Het Hof heeft geoordeeld, dat mede op de voet van artikel 6:230 lid 2 BW een wijziging van de overeenkomst diende plaats te vinden. De Hoge Raad overwoog dat noch de tekst van artikel 6:230 lid 2 BW noch de geschiedenis steun beiden voor de opvatting dat aan de wijziging van de gevolgen van een overeenkomst steeds of als regel terugwerkende kracht moet worden verbonden. Of en in hoeverre terugwerkende kracht dient te worden verleend, zal afhankelijk zijn van de omstandigheden van het geval.

D.3: Maatstaven bij wijziging

HR 18 januari 2002, ECLI:NL:HR:2002:AD7321, NJ 2002, 106 (Ruinemans/Heijmeijer);

het gaat om de koop/verkoop van een bedrijfspand. Vijf jaar na de verkoopdatum blijkt uit bodemonderzoek dat de bodem ernstig was verontreinigd. Het arrest behandelt de maatstaven die de rechter moet hanteren bij de gevraagde wijziging van de overeenkomst. De Hoge Raad oordeelt dat in haar algemeenheid geen steun vindt in het recht dat indien sprake is van wederzijdse dwaling en de rechter de overeenkomst niet vernietigt maar wijzigt, het nadeel in beginsel bij helfte over partijen moet worden verdeeld. De Hoge Raad volgt het Hof en bevestigt diens arrest dat de verkoper – ruim 13 jaar na dato – de helft van de koopprijs aan de koper moet terugbetalen en daarbij mede de kosten van bodemonderzoek en juridische bijstand in aanmerking moest nemen.