Commentaar op Wetboek van Strafvordering art. 509y t/m 509gg

C.1: Vordering of verzoek tot aanvullen, wijzigen of opheffen van voorwaarden en vordering tot tenuitvoerlegging voorwaardelijke maatregel

Als een ISD-maatregel voorwaardelijk of onvoorwaardelijk is opgelegd kunnen er redenen zijn voor aanpassing. Een omzetting van een voorwaardelijke in een onvoorwaardelijke ISD-maatregel – eigenlijk: tenuitvoerlegging van de voorwaardelijke maatregel – kan worden gevorderd door het Openbaar Ministerie. Aanvulling, wijziging of opheffing van voorwaarden kan worden gevorderd door het openbaar ministerie, worden verzocht door degene aan wie de maatregel is opgelegd, of diens raadsman. Daarnaast kan de rechter dit ambtshalve doen. De vordering van het openbaar ministerie moet op de voet van artikel 509z Sv lid 1 met redenen omkleed zijn. Datzelfde artikellid bepaalt dat wanneer sprake is van een verzoek van degene aan wie de maatregel is opgelegd, dit ter kennis gebracht wordt van het Openbaar Ministerie, dat vervolgens zo spoedig mogelijk een conclusie neemt. Voor het verzoek van degene aan wie de maatregel is opgelegd en voor de conclusie van het Openbaar Ministerie geldt het met redenen omkleed vereiste strikt genomen niet. Artikel 509z lid 4 Sv biedt echter de mogelijkheid om de vordering of het verzoek buiten verdere behandeling te laten. Daartoe zou aanleiding kunnen zijn als uit summiere kennisneming van de stukken geen gronden voor de vordering of het verzoek blijken.

C.2: Bevoegde rechtbank

De rechtbank die de ISD-maatregel in eerste aanleg heeft opgelegd, is exclusief bevoegd tot kennisneming van de vordering of het verzoek. Als de ISD-maatregel niet door de rechtbank maar door het hof is opgelegd, is toch de rechtbank bevoegd, zo volgt uit HR 18 november 2008, NJ 2009, 292. Als het verzoek bij de verkeerde rechtbank is ingediend wordt de zaak, op de voet van artikel 509z lid 3 Sv, verwezen naar de rechtbank die wel bevoegd is.

C.3: Tussentijdse beoordeling

Bij, maar ook na, het opleggen van de ISD-maatregel kan worden gevorderd en verzocht, en door de rechter bepaald, dat de noodzaak van de voortzetting van de ISD-maatregel tussentijds wordt beoordeeld. Voor een dergelijke beoordeling moet het openbaar ministerie inlichtingen verstrekken, waarbij gevoegd moet zijn een verklaring van de directeur van de inrichting over de stand van uitvoering van het verblijfsplan van de veroordeelde, zo volgt uit artikel 38s lid 1 Sr. Zodra die inlichtingen zijn ontvangen volgt een dagbepaling voor de behandeling van het verzoek of de vordering door de voorzitter van de rechtbank. De officier van justitie moet de veroordeelde daarvoor oproepen. Dat ligt slechts anders wanneer de rechtbank het verzoek of de vordering tot tussentijdse toetsing afwijst. Die beslissing kan zonder verdere behandeling worden genomen, zo volgt uit artikel 509aa lid 2 Sv. In de beslissing van rechtbank Midden-Nederland van 29 juli 2016 (ECLI:NL:RBMNE:2016:4589) was een tussentijdse beoordeling aan de orde. In die zaak verschilden de PI en de reclassering van mening over de tenuitvoerlegging van de ISD-maatregel. Daardoor had de behandeling onnodige vertraging opgelopen. Voortzetting van de maatregel was echter nodig omdat de veroordeelde de behandeling nog moest ondergaan en omdat de kans op herhaling als groot werd ingeschat.

Als het tot een behandeling komt, vindt die plaats in openbare raadkamer, zulks op de voet van artikel 509dd Sv. Op welke termijn de behandeling moet plaatsvinden is niet geregeld. De jurisprudentie inzake de redelijke termijn is hierop van toepassing.

C.4: Toevoegen raadsman

Voor de behandeling van de vordering tot tenuitvoerlegging van een voorwaardelijke ISD-maatregel kan aan de veroordeelde een advocaat worden toegevoegd. Deze advocaat is op de voet van artikel 509bb lid 2 Sv bevoegd om kennis te nemen van alle op de zaak betrekking hebbende stukken en het onderzoek bij te wonen.

C.5: Onderzoek van de zaak

Als het tot een behandeling komt, vindt die plaats in openbare raadkamer, zo schrijft artikel 509dd Sv voor. Via het van overeenkomstige toepassing verklaarde artikel 269 Sv kunnen op de in lid 1 van dat artikel genoemde gronden, de deuren worden gesloten. Op welke termijn de behandeling moet plaatsvinden is niet geregeld. De jurisprudentie inzake de redelijke termijn is ook hier van toepassing. In geval van schending van de redelijke termijn gelden dezelfde soort correctiebeperkingen als in tbs-zaken, zo volgt uit Hof Arnhem 22 november 2011, ECLI:NL:GHAR:2011:BU6748. Dat betekent dat verkorting van de duur van de maatregel of beëindiging daarvan niet tot de mogelijkheden behoort.

Voor de zitting kunnen getuigen en deskundigen worden gedagvaard en opgeroepen. Het Openbaar Ministerie en de veroordeelde zijn daartoe bevoegd. De voorzitter (van de rechtbank) kan de dagvaarding daarvan door het Openbaar Ministerie bevelen en voorts de griffier andere personen laten uitnodigen om bij het onderzoek aanwezig te zijn.

Voor de behandeling kunnen de veroordeelde en de reclasseringswerker ter griffie kennis nemen van de stukken. Bij deze in artikel 509cc lid 2 Sv opgenomen regel wordt het bepaalde in artikel 32 Sv van toepassing verklaard. Dat betekent dat, ingeval van het onthouden van processtukken, de veroordeelde daartegen een bezwaarschrift kan indienen.

Op het onderzoek worden in artikel 509dd lid 2 Sv de gebruikelijke procesrechtelijke voorschriften van overeenkomstige toepassing verklaard. Het betreft onder andere de voorschriften inzake het meebrengen en horen van getuigen en deskundigen, bijstand van een tolk, het voordragen van de zaak en die inzake schorsing, hervatting en sluiting van het onderzoek. Artikel 509dd lid 3 Sv bepaalt dat de officier van justitie en de veroordeelde hangende het onderzoek wijzigingen kunnen aanbrengen in hun vordering, conclusie of verzoek. Daartoe zal, als de vordering een omzetting van een voorwaardelijke maatregel betreft, ook vallen een wijziging in de vorm van een intrekking.

C.6: Beslissing en betekening daarvan

Op welke termijn de rechtbank moet beslissen is evenmin geregeld. Ook hier zal op grond van de jurisprudentie inzake de redelijke termijn zo spoedig mogelijk beslist moeten worden. Artikel 509ee Sv geeft verschillende regels voor de verschillende typen vorderingen en verzoeken. Als besloten wordt een voorwaardelijke ISD-maatregel alsnog ten uitvoer te leggen, moet die beslissing de bijzondere redenen daarvoor bevatten. Daarbij moet met name worden gedacht aan overwegingen aangaande de betekenis van de niet nageleefde voorwaarde. Dergelijke motiveringsvoorschriften gelden niet voor beslissingen tot wijziging, aanvulling of opheffing van de voorwaarden. Beslissingen op vorderingen of verzoeken daartoe zijn bovendien niet aan enig gewoon rechtsmiddel onderwerpen, zo volgt uit artikel 509ee lid 2 Sv. Indien in een dergelijke beslissing een andere reclasseringsinstelling met het verlenen van hulp en steun bij naleving van de voorwaarden wordt belast, moet die beslissing worden betekend aan die instelling of deskundige.

Andere betekeningsvoorschriften zijn opgenomen in lid 3 en lid 4 van artikel 509ee Sv. Beslissingen moeten worden betekend aan de veroordeelde, en in geval van wijziging van de bijzondere voorwaarden, zelfs aan de veroordeelde in persoon. Als het gaat om een beslissing tot tenuitvoerlegging of een beslissing in het kader van een tussentijdse toetsing, moet daarin worden opgenomen welk rechtsmiddel daartegen kan worden ingesteld en binnen welke termijn. Uit artikel 509ff lid 1 Sv volgt dat het rechtsmiddel van beroep kan worden ingesteld bij hof Arnhem-Leeuwarden. In artikel 67 van de Wet op de rechterlijke organisatie is bepaald dat een dergelijk beroep wordt behandeld door een meervoudige kamer die daartoe wordt aangevuld met twee deskundige leden die geen rechterlijk ambtenaar zijn, ook wel raden genoemd: de penitentiaire kamer. De termijn bedraagt voor het Openbaar Ministerie veertien dagen na dagtekening van de beslissing en voor de veroordeelde veertien dagen na betekening daarvan.

C.7: Beroep

Op het beroep door de penitentiaire kamer worden in artikel 509ff lid 2 Sv verschillende strafvorderlijke bepalingen van overeenkomstige toepassing verklaard. Daarbij gaat het onder meer om de wijze van instellen van beroep, de inzending van de stukken door de rechtbank, het opstellen van een appelschriftuur houdende grieven en de mogelijkheid om het beroep buiten verdere behandeling te laten.

Evenals in tbs-zaken moet het hof zo spoedig mogelijk beslissen; daarvoor is geen wettelijke termijn bepaald. Het hof kan de beslissing van de rechtbank bevestigen of vernietigen, in welk geval het hof doet wat de rechtbank had moeten doen. Via het van overeenkomstige toepassing verklaarde artikel 509ee lid 1 Sv geldt in het kader van een bevel tot tenuitvoerlegging dat de beslissing de bijzondere redenen daarvoor moet bevatten. Voor alle overige beslissingen geldt dat motiveringsvoorschrift niet. Artikel 509gg lid 2 Sv bepaalt ten slotte dat de beslissing van het hof niet aan enig gewoon rechtsmiddel is onderworpen.