Misbruik van recht en fraus legis; de grenzen verkend?
In dit artikel verkent de auteur het verschijnsel misbruik van recht. Het Hof van Justitie onderkent het verbod van misbruik van recht als een algemeen beginsel van Unierecht. In Nederland bestaat het door de Hoge Raad in het belastingrecht ontwikkelde leerstuk van fraus legis. Een samenloop van beide beginselen kan aan de orde komen op rechtsgebieden waar EU-richtlijnen zijn omgezet in nationale regelgeving. Dit speelt bijvoorbeeld bij de heffing van de omzetbelasting, een belasting die op de (Europese) btw-richtlijn is gebaseerd.
1. Misbruik en het verbod van misbruik van (Unie)recht
Bij misbruik wordt ‘iets’ gebruikt voor een ander doel dan waarvoor het is bestemd. Dit kan ook spelen bij wettelijke regelingen. Reeds onder het Romeinse recht drong het besef door dat het doel van een wettelijke regeling, de sententia legis, veelal niet was te vinden in de letterlijke tekst van de betreffende regeling. Een wet kon hierdoor worden misbruikt zonder deze naar de letter te overtreden. De gedachte vatte post dat bij een dergelijk handelen in fraudem legis men zich niet kon verschuilen achter de woorden van de wet.1
Vele eeuwen later zouden deze gedachten opduiken in de arresten waarin het Hof van Justitie van de Europese Unie (hierna: HvJ) een uitleg geeft van EU-recht.2 Volgens het HvJ kunnen justitiabelen in geval van misbruik of fraude geen beroep doen op het Unierecht. Het HvJ spreekt in dit verband van een algemeen beginsel van Unierecht dat rechtsmisbruik is verboden. Het HvJ overweegt ter zake:
“De toepassing van regels van Unierecht kan niet zover gaan dat misbruiken worden gedekt, …